fijn stuk over tuur
Dossier
Older material
De Loempia van Gerrit Komrij
Gaap! Weet je nog dat we omtrent een jaar geleden samen bij de schrijver Gerrit Komrij en zijn man Charles Hofman op bezoek waren, in hun geheimzinnige kasteel in Noord-Portugal? Inmiddels is onze lieve suikeroom al weer bijna net zo lang dood, Afgelopen 30 maart hadden we met veel Wein, Mann und Gesang zijn verjaardag moeten vieren maar hij is er niet meer en ik mis hem vreselijk. Tijdens dat bezoek goten Gerrit en Charles ons onschuldige knapen vol met drank met als gevolg dat ik samen met jou in een ouderwets ledikant op de vierde verdieping belandde en dat was nou ook weer niet de bedoeling.
Midden in de nacht stond je op en riep: ‘Hou godverdomme nou toch es op met dat snurken en knarsetanden gast’.
Even later stond een zeer ongeruste mijnheer Gerrit voor onze deur, in pyjama en ochtendjas, en vroeg met zijn karakteristieke stem of…
View original post 330 woorden meer
Ode aan Yi Sun-sin
Een aantal jaar geleden schreef ik een vertelling over de Koreaanse generaal Yi Sun-sin, de geniale strateeg die aan het eind van de zestiende eeuw voorkwam dat Korea een Japanse kolonie werd.
Het verhaal kun je hier in de komkommertijd downloaden en lezen. Het begint aldus
De hitte lag als een golvende deken over de stad, het asfalt was zacht maar weigerde zijn vorm op te geven, en de mensen die er uit gewoonte op reden of liepen vertrokken geen spier. Uit de koffiehuizen was het loeiende geluid van airconditioning te horen, die op volle toeren draaiden, en het gerinkel van kopjes overstemden. Het was in Seoul nog nooit zo warm geweest in juli, maar het was niet vanwege de onwaarschijnlijke hitte dat de mensen zich rond het Gwangwhamunplein hadden geschaard. Het standbeeld van Generaal Yi Sun-sin was verdwenen. De zwaailichten van talloze politiewagens, de rood-wit gestreepte afzettingen en de hermetische ontruiming van het plein door norse helmdragers kon de verbijstering van de autoriteiten niet verbergen. Yi Sun-sin had daar gestaan sinds 1968. Miljoenen forensen waren onder zijn toeziend oog naar hun werk gereden, het werk waar ze verantwoordelijk waren geweest voor het eerste grommen van deze Aziatische Tijger, als managers van staal- en elektronicabedrijven of als bankiers.
De lege sokkel werd eindeloos gefotografeerd, en deze foto’s begonnen vrijwel onmiddelijk op sociale netwerken te verschijnen waar de Afwezige Generaal het klikbaarste fenomeen van de dag was. De mensenmassa begon zich ondertussen af te wenden van de plek waar Yi Sun-sin zich niet meer bevond, om zich te verstrikken in chatgesprekken over zijn plotselinge verdwijning.
Ode aan Yi Sun-sin werd oorspronkelijk gepubliceerd op komrijm.creativechoice.org
Ortografodontist
Een poging tot gevatheid op Twitter was afgelopen week aanleiding tot een nieuw woordspel waarbij een bewuste spelfout wordt gemaakt die verder in de zin wordt gesignaleerd en daardoor als het ware gecorrigeerd. Meestal gaat het om d/t-fouten, ij/ei-fouten, au/ou-fouten en dergelijke. De eerste gemaakte spelfout levert wel een correct gespeld woord op dus de spellingcontrole geeft geen waarschuwing, terwijl de tweede (corrigerende) spelfout de verbeelding tart. Bovendien voegt de spelfout betekenis aan de zin toe. De regels zijn nog niet afgebakend en we staan open voor suggesties. De tweet in kwestie:
Ondertussen bijt hij zich vast in de materie en zijn tijdt.
Het onzinwoord ‘tijdt’ geeft aan dat de auteur zich bewust was van de spelfout (bijt…zijn tijd) en verbetert deze achteraf, in de flow van dezelfde zin.
Een aantal andere voorbeelden:
Je hebt de basmati laten overkoken! Het reist de pan uijt.
Ik doe mijn mening over haar billen kondt.
Die dauw kwam hard aan: ou!
Hij werkte niet meer zo hart na zijn infarcdt
Dit maakt de speling van de zinnen veel lleuker.
Een andere motivatie achter dit woordspel is dat Twitter het bewerken van tweeds onmogelijk maakt, nadat ze eenmaal zijn getweedt.
Ortografodontist werd oorspronkelijk gepubliceerd op komrijm.creativechoice.org
Eologismen
Taalkundige Wim Daniëls verzon onlangs een nieuw taalspel: het eologisme. De regels zijn eenvoudig: je laat de eerste letter van een woord weg en geeft een gevatte en grappige definitie van het zo ontstande nieuwe woord, op basis van associaties. Een voorbeeld van een eologisme is “oordenboek” oftwel atlas.
Op Facebook werd er direct enthousiast gereageerd; ik heb hier anoniem een aantal eologismen op een rijtje gezet, omdat er enkele bij zaten die een hartelijk gelach hebben uitgelokt op social media.
Recensie: sadà\exposadà – De zaal van baards
Een aantal langere citaten uit deze bundel, het vervolg op sadà\exposadà’s debuut de grote middag uit 2015 hebben me aangespoord tot een recensie. Dankzij digitale magie had ik het binnenwerk weldra op mijn scherm en kon ik aan de slag.
Ik heb tijdens de eerste lezing gespeurd naar een gebruiksaanwijzing. De bijgevoegde voetnoten zijn zakelijk en nuttig (zo zag ik het anagram usura-ez van Esra Pound niet meteen en moest ik bij fecoliet, thoth, teresias, pneuma-hagion, ruah raa en LHOOQ naar het woordenboek grijpen en sommige referenties zouden me zijn ontgaan). De voetnoten steken wat mij betreft overigens juist de draak met pedanterie.
De vorm, bladspiegel, kleur van de gedichten is volledig vrij en er is geen touw aan vast te knopen. De bundel riep direct Ilja Leonard Pfeiffer’s stelling in herinnering, dat poëzie juist onbegrijpelijk moet blijven.
Onbegrijpelijke poëzie is altijd beter dan makkelijke poëzie
Sadà\exposadà is daar uitstekend in geslaagd.
De enige conventionele elementen die ik kon ontdekken zijn de opdracht
sandra,
liefde,
opgedragen
en het dankwoord, waarin ‘de’ vader wordt vermeld, ‘man van boeken en woorden én slapstick’. Sadà\exposadà werd op Facebook een ‘plezierdichter’ genoemd door iemand die het weten kan. Het lijkt me dus dat het niet de bedoeling is van de auteur om teveel te ‘graven’ en er een ‘Weltanschauung’ uit te destilleren die nóg compacter is dan De zaal van baards zelf. Een representatieve bladzijde is als volgt beschreven:
de maatval van de klok! een zaal!, schat zijn corpus —leg mij leg mij leg
mij —dageraad van de lul —oog uit oog,
een verstijlde lans voor in het domeingloren schaduw van ‘t draadgloren
slacht en roos en (roos bezien) en stoot. waag de handen kosmos
in het wonen van de botten. ver weg glanzend staan,
met de rijpste pijlen vol en zonbekranste ossen,
wel van maat, een schichtende rij,
weerszijden de spiegels in oprijzende hoeven,
de engelen.
Wat moeten we ermee? Je kunt zo’n bundel niet met normale middelen recenseren (exacter: dat levert weinig op, zie de recensie in Meander magazine die overigens wel wat achtergrondinformatie over Ezra Pound geeft).
Het is een sexbanket van zwerende, geërigeerde metaforen, de donderende echo van de Aleph (de titel van de laatste afdeling; ik had trouwens een voetnoot over Borges verwacht). Deze bundel construeert het gezang van wat na de mens kwam, het is taal die slechts verwant is met de onze door de gemeenschappelijke aanstoot-wortel Aleph. Wat moeten we doen om de bundel te lezen en ‘er wat mee te kunnen?’
Het antwoord is baards! Hardop stukken eruit lezen en de onstaafbare baardstaal aanleren, de metaforen, de verwijzingen en vooral de materialiteit van de klanken. Baards! Ik zet dus noodgedwongen voort in baardstaal.
baards is de hoornos lichtstijf hagha! hagha!
dreun-dreun-dreun-dreun de fallus tweekopt
hagha! hagha! hagha! op de maatval van de klok
spilt de os het dingkleed hoornt de fallus
baards spuughoornt usura-ez waagt het symptoom van verwijding in eeuwlift
engel-enkel spil van de weense trakl-mensch
helena de zuilen van de os
met kut
de lichtplukkers
Sebastiaan
leg mij leg mij de sterren ontbergrad
besnijden de spil in het dingkleed want baards is
brandend! de puls kreupel gevierd
het bloed spilt thoth
en atropos gloort de klok
baards is een ringlichaam de schaduw in de kut
tiresias is glanslicht
in het zeil van de Nijl
lichtstijf uit gram opgewekt!
in den beginne was E. Coli
hemel’s gelaat de roos kleedt en spilt
ritme raakt aan, baards is aanraken de puls van de Nijl
stijving van genesis pijlen alles is symptoom is ademstoot
alle listplukkers zijn stijf, het sentrum van de natte kut
een opgehangen dode os in den beginne was
de zaal van baards waardend met de woeker van de O-O-O
atropos
baards baart in de puls van
dilatortaal een pijl,
puls lichtstijf
puls schichtend
puls twijg, symptoom
puls baards!
Gelegenheidsdichten
Voor 2 Euro per dichtregel schrijf ik een sonnet dat past bij mijn Cliënt als een Rembrandt in het Rijks
Gelegenheidsdichten doen we allemaal, maar daar gaat het hier niet om. Computers rijmen natuurlijk veel beter dan mensen met hun geautomatiseerde rijmwoordenboeken. Het gat in de markt waarvoor ik hier mijn springplak opstel is de te creëren behoefte aan echte poëzie, waar men vroeger genoegen nam met een sinterklaasversje. Zo’n rijmelarij was wat er werd verwacht, het leverde glimlachen op en een mild applaus. Na twee minuten, schuifelend langs het koude buffet, was men het voorgedragen vers volledig vergeten.
Poëtisch gehalte
Ik schrijf een gedicht met poëtisch gehalte waarvan de echo lang na zal blijven donderen onder uw pientere toehoorders, voor de prijs van een standaardvertaling van een vers van Boo de Ler. Wanneer u een ronde verjaardag viert, met pensioen gaat, er een achternicht gaat trouwen of u gewoon wilt ontdekken wie uw echte vrienden zijn omdat u net de jackpot heeft gewonnen – geef me uw mentale coördinaten door en ik schrijf een vers sonnet voor u, waar wijlen Dichter des Vaderlands Komrij van zou likkebaarden.
Garantie
Mocht het voornoemde donderen onder uw toehoorders, dat u volgens de daarop algemeen van toepassing zijnde richtlijnen met een stethoscoop dient te meten, uitblijven, garandeer ik restitutie van het volledige bedrag.
Origineel op komrijm.creativechoice.org
Sauseschritt van Martijn Benders
De dichter heeft me virtueel inkijk gegeven in zijn vijfde Nederlandstalige dichtbundel. Ik zit in een café in Lissabon* met de PDF op het scherm van mijn laptop. Ze schenken hier goede koffie zonder Turkse** drab die ook nog eens geen reet kost.
Ik concludeer dat de bundel aan mijn twee belangrijkste eisen voldoet. Ten eerste lijkt het allemaal gemakkelijk. De woorden zijn trefzeker en ze staan waar ze horen te staan. Ten tweede inspireert Sauseschritt zijn lezers. Je gaat er poëtisch van denken.
Sauseschritt – je spreekt het traag en bedachtzaam uit maar het betekent juist bliksemsnel. Hoe moeten we deze bundel lezen? Hij is dikker dan we gewend zijn en dan zit er ook nog eens een boek-in-een-boek in dat zo klein is gedrukt dat je er een vergrootglas voor nodig hebt.
Kaft tot kaft dan maar? Kun je doen, om te beginnen. Maar ik zou je willen aanraden om het eerst eens gewoon op een willekeurige bladzijde open te slaan en daar te gaan lezen tot je op een wtf-daar-moet-ik-een-aantekening-van-maken-zin stuit. Benders bij zijn eponieme podoloog:
en dat is logisch. Jij meet de hele dag voeten, ik meet
hoe ik mensen kan uitleveren aan woorden.
Voilà. Of Benders nails de nexus sex-literatuur:
de koude rilling
die over je rug kruipt als je een grens nadert, het is net
of er iemand door je heen bladert
De bundel is overigens geschreven in een aangenaam lettertype en gedecoreerd met een elegant hertengewei en het gestileerde pictogram van een uil. Ik recenseer hier alleen de digitale versie, dus over de geur zelf van het boek kan ik geen verslag uitbrengen.
Ijzersterke beeldspraak
Benders is op zijn effectiefst wanneer hij menselijk gedrag beschrijft. Ieder woord telt in een fragment als dit, waar je de kattenvrouwtjes zo van de bladzijde ziet lopen:
pannenkoekend
onder een loodzware maan broekig
doen. Harige truien. Flensjestieten.
De beeldspraak is niet altijd even sterk (er staan ook wel wat rommelige gedichten in deze Dikke Bundel), maar vaak wel. Wat zou onze taalvaardige diplomaat Frenske Timmermans bijvoorbeeld vinden van deze karakterisering van zijn pienterdere vakgenoten:
Zijn tong
een zijdezacht lintje
dat mijnen veegt.
Of verpleeghuispoëzie, die in deze bundel ook rijkelijk aan bod komt:
Je werd voor het laatst naar binnen gekart vandaag.
Straks komt de zuster met haar zoete croissantjeshoofd
klapperen jullie als één trieste oervogel
door helverlichte gangen, het is allemaal zinloos, zinloos
In de kleingedrukte afdeling “verdieping” polemiseert de auteur kortstondig tegen metaforen. “De verslaving aan metaforen wijst op een behoefte aan het verspillen van taal”. Jawel, en onanie wijst op een behoefte aan het verspillen van zaad. Waar het om gaat, om gaat, is dat we goede muziek voor elkaar blijven maken.
Metapoëzie
Sauseschritt gaat vooral ook over het dichten zelf. Van het “pokdalige meisje dat fakking goed kan dichten” in het begin, tot de gedichtenmiddagen waar je door rimpels kunt bladeren, tot de Martijn Bendersdag en een flauwe grap over de herhaling van de fossiele Remco Campert en een ode aan de dichters die nou eindelijk eens moeten beseffen dat ze “te oud zijn om in alinea’s te schrijven.” Zo neemt Benders de zelfreferentialiteit schitterend droog op de hak:
Er was eens een telefoon die alleen zichzelf belde.
Om die reden stond hij al snel bekend als ‘de zichzelf bellende telefoon’.
Andere telefoons noemden hem soms schertsend ‘de denktelefoon’.
Ze moesten eens weten.
Het ene hijgtelefoontje na het andere.
Uitstekende hertalingen
De hertaling herz van Ferenc Juhász’s gedicht “De jongen die in een hert veranderde schreeuwde door de Geheime Poort” is fris als een paar pronte borsten. Toen ik het las dacht ik “zou dit van Benders zelf zijn? Maar zo’n lang en consequent episch ding schrijft tegenwoordig toch niemand meer van midden veertig?” De hertenlyriek is gewoon wereldliteratuur en de hertaling in het Nederlands is een dienst aan onze taal, die te lijden heeft onder bloedarmoedige peesdichtertjes. Hetzelfde geldt voor de hertaling van een paar gedichten van Otto Orban (niet de verwarren met de neoromantische Hongaarse hekkenbouwer Viktor Orban), en ook de hertaling van Yannis Ritsos, “Het dode huis”, mag er wezen, met regels als deze:
Het huis houdt ons droog. Verkopen is niet gepast – we leefden
ons hele leven hier, het draagt onze doden, die kun je niet verkopen.
Ze naar een ander huis kofferen naar een andere buurt
Taalvernieuwing
Benders is consequenter dan je zou denken. Hij gebruikt het liefst werkwoorden, een bewezen truc om dode gedichten tot leven te brengen. Het kofferen van zo-even, duisterbrilt, littekenen, waarwiekt, sletheksen. Het werkwoordelijk gezegde “te” laat hij, net als de puntjes op poezie, gewoon weg. Ijdel, eigenzinnig? Natuurlijk, maar in dienst van de muziek, die “harmoniele veiligheidsdienst van de universele orde”. Ritme is belangrijk in deze bundel (vergeet niet dat Benders ook electronic music maakt). Lees eens een paar gedichten hardop aan elkaar voor.
Grasduinen in Sauseschritt is leuk:
voor mensen als jullie. En dat is eigenlijk ook zo. Jouw vrouw, mijn kip.
Jouw huis, mijn crib. Mijn tong, haar slip. Ik wip. That’s it
dat ik al eeuwen door een speld sta pissen,
en al mijn liefde de smeekbede was
van een allang verstorven diersoort.
“Voor het stoplicht van mijn plichtsgevoel
trollen de motoren van de liefde.
Ik mis iets in mijn leven. De staat.
Een veilige dood in een afgeluisterd graf.”
Eindelijk wordt er in de literatuur geluld “tegen het decolleté van de dood”. Ja, daar zat ik echt op te wachten (voel je ‘m: hoe we die woorden niet eens meer zonder ironie uit kunnen spreken?). Benders heeft niks aan eigenzinnigheid ingeboet sinds hij bij een uitgeverij “is ondergebracht”. Deze dikke bundel mag er wezen – kom nou mijnheer Benders!
Hondsdraf van Ter Balkt
Ode aan een plantje
Dat draaft maar, hondsdraf
Dat draaft maarPijlsnel, in ‘t blauw, eeuw
in en andere uitEer de staak de hop droeg
was hondsdraf de hopgenas wie zwak was,
troostte de huttenOud-heilbrenger, beroemde;
hé, Blauwe Loper!Stadswapen
voor de onbekende stadPlant hondsdraf, inwoners
Hondsdraf onder je ramenRuil jullie tamme anjer
in voor de ballingUit: ‘vuur’ 2008
Het woord “Content” zelf impliceert commercie
Het is een eenvoudige observatie: op het internet staan ontzettend veel websites zó vol met reclame, dat het lastig wordt om de flarden van de “eigenlijke” tekst te lezen. Google “Adwords” blokken, repen, stroken en frames houden de karige documenten in een wurggreep. Tot overmaat van ramp zijn deze vaak geschreven met als belangrijkste doel het optimaliseren van de advertentie-inkomsten, lees het aantal keer dat er op de reclames wordt geklikt.
Het schrijven van die teksten is een proces dat bijna kan worden geautomatiseerd. Maar nooit volledig. Want alles wat met een algoritme kan worden gemaakt, kan met een ander algoritme worden gedetecteerd. Zeker wanneer dat andere algoritme de beschikking heeft over alle rekenkracht van Google, de zoekmachine die ermee is gebaat dat de échte, serieuze, door mensen geschreven, geëngageerde teksten komen bovendrijven, en niet de krakkemikkige synthetische “content” die een AI-programma in elkaar heeft geflanst.
Dus staan de online job-websites vol met vacatures voor tekstschrijvers. Wat er van hen wordt gevraagd is content. Niet: artikelen, opiniestukken, non-fictie, poëzie, verslaggeving, anecdote, relaas, episode, column, raamvertelling, ingezonden brief, argumentatie, debat, suggestie, analyse, mijmering, verhaal. Nee, content.
Ook fotografie, video, tekeningen, stukken muziek vallen onder “content”.
Vroeger kwam men niet op het idee om al deze dingen over een kam te scheren. Waarom gebruikt men nu wel deze verzamelterm? Is het simpelweg omdat de techniek het mogelijk maakt om al deze creaties in een en dezelfde database op te slaan? Of is er nog iets anders aan de hand? Er is nu iets – vanuit het gezichtspunt van de “content”-aanbieder – iets dat ze gemeenschappelijk hebben: het vermogen om een stuk scherm te vullen en zo advertenties van een minimale rechtvaardiging te voorzien.
De betekenis van de categorie “content” is wat alle elementen die erin zitten gemeenschappelijk hebben. En dat kan maar een ding zijn (wanneer de techniek en databases aan het zicht zijn onttrokken): het feit dat ze advertenties kunnen verkopen, dat het dus uiteindelijk om commercie gaat. Lees goed. Dit wil niet zeggen, dat alle content commercieel is, maar alleen dat het gebruik van het woord “content” impliceert dat het om iets met commerciële mogelijkheden gaat.
Delen:
Origineel op komrijm.creativechoice.org
kamiel ché 